کامران فانی کیست؟ | درگذشت یکی از مشاهیر ایران؛ از کتابداری تا ترجمه و نقد
رویداد۲۴ | کامران فانی از چهرههای کمحاشیه، اما اثرگذار فرهنگ معاصر ایران است؛ نویسنده، مترجم، کتابدار و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی که بیش از هر عنوانی، باید او را «کتابدار» دانست؛ کتابداری به معنای دقیق، حرفهای و فرهنگیِ کلمه.
بیوگرافی کامران فانی
کامران فانی ۲۵ فروردین ۱۳۲۳ در قزوین متولد شد. پیوند او با کتاب، نه در دانشگاه که از سالهای نوجوانی شکل گرفت. هنوز دانشآموز دبیرستان بود که بهطور عملی کار کتابداری و فهرستنویسی را تجربه کرد. کتابخانهای که به مدرسهشان اهدا شده بود، بینظم و بدون ساختار بود و فانی، با درک شخصی و خودآموختهاش از کتاب، آن را سامان داد؛ برای کتابها شماره تعیین کرد، فهرست نوشت و نظام امانت را شکل داد. همین تجربه ساده، اما بنیادین، مسیر زندگی او را بهگونهای رقم زد که کتاب و کتابداری به هسته اصلی فعالیتهایش بدل شد.
کامران فانی و رشته ادبیات فارسی
پس از آنکه از تحصیل در رشته پزشکی انصراف داد، وارد رشته ادبیات فارسی در دانشگاه تهران شد و در محضر استادان برجسته آن دوره آموزش دید. همزمان با تحصیل، دامنه مطالعاتش را گسترش داد و زبان انگلیسی و عربی را نیز بهطور جدی فراگرفت. دوران سربازی او نیز از کتاب جدا نبود؛ در سالهایی که تنشهای مرزی میان ایران و عراق وجود داشت، فانی در همان شرایط مرزی برای سربازان کتاب فراهم میکرد و مطالعه را به بخشی از زندگی روزمره آنان تبدیل کرده بود. پس از پایان خدمت، آن کتابخانه را اهدا کرد؛ اقدامی که باز هم از روحیه بخشندگی و نگاه فرهنگی او حکایت دارد.
کامران فانی؛ از کتابداری تا ترجمه و نقد
کامران فانی از پیشگامان تحصیل در دورههای تازهتأسیس کتابداری در ایران به شمار میآید. نخستین اثر منتشرشده او ترجمه داستانی از گی دوموپاسان در مجله «نگین» در سال ۱۳۴۷ بود. پس از آن، مقالهای درباره تاگور و نوشتههایی در حوزه ادبیات و فرهنگ منتشر کرد. فانی نخستین مترجمی بود که گونتر گراس را به فارسیزبانان معرفی کرد؛ آن هم در دورانی که این نویسنده آلمانی هنوز به شهرت جهانی و جایزه نوبل دست نیافته بود.
بیشتر بخوانید: کامران فانی پژوهشگر و کتابشناس ایرانی در سن ۸۱ سالگی درگذشت
در حوزه ترجمه، آثار متنوعی از فانی برجای مانده است. ترجمه نمایشنامه «مرغ دریایی» اثر آنتوان چخوف و کتاب «سلوک روحی بتهوون» نوشته سالیوان از جمله شناختهشدهترین آنهاست. ترجمه کتاب سالیوان، بهنوعی ادای دین فانی به بتهوون است؛ آهنگسازی که فانی شناخت عمیق و علاقهای جدی به موسیقی او دارد. آشنایی دقیق او با موسیقی، به ترجمهای منسجم و همدلانه انجامیده که همچنان یکی از آثار معتبر درباره بتهوون به شمار میرود.
فانی همچنین مقالاتی درباره تاریخ ترجمه، از جمله «بیتالحکمه و دارالترجمه» نوشته و در گفتوگوهایش با نشریات، به لایههای کمتر دیدهشده ترجمه در ایران پرداخته است. او با نام مستعار «فرود» آثاری برای کودکان و نوجوانان نوشته و مجموعه مقالههایی درباره جنگ جهانی اول و دوم منتشر کرده که بعدها در قالب کتاب ارائه شدهاند.
نقش کامران فانی در نقد و معرفی کتاب نیز جایگاهی ویژه دارد. نقدهای او در نشریاتی، چون رودکی، تحقیقات کتابداری و نشر دانش، به متانت، دقت و پرهیز از هیجانزدگی شناخته میشوند. فانی در نقد، بهجای تندی، اطلاعات تکمیلی و راهگشا در اختیار خواننده میگذارد و نقد را به فرصتی برای آموزش بدل میکند.
دامنه مطالعاتی او گسترده است؛ از تاریخ ایران و جهان تا ادبیات، فلسفه غربی و اسلامی. توجه ویژهاش به تاریخ ایران، او را به تدوین و گسترش رده تاریخ ایران در نظامهای ردهبندی کتابخانهای کشاند؛ کاری که حتی به تصویب کتابخانه کنگره آمریکا نیز رسید. پس از سیسالگی، بخش عمدهای از توان خود را صرف آموزش کتابداری و تدوین «سرعنوانهای موضوعی فارسی» کرد و طی بیش از سه دهه، استاد راهنما و مشاور پایاننامههای بیشماری بود.
سرپرستی و ویرایش دانشنامههایی، چون «دانشگستر» و «دایرةالمعارف تشیع» از دیگر وجوه کارنامه اوست. با این همه، آنچه بیش از هر چیز نام کامران فانی را ماندگار کرده، منش علمی اوست؛ سخاوت در انتقال دانش، بیدریغ و بیادعا. اکنون که از هشتادسالگی گذشته و عزلت گزیده است، کارنامهاش نه فقط مجموعهای از آثار مکتوب، بلکه الگویی از زیست فرهنگی آرام، پیوسته و مسئولانه در برابر میراث فکری ایران به شمار میآید.
